Zo gebruik je specerijen als dagelijks medicijn
Ayurveda, specerijen, medicijn, komijn, kurkuma
Een dabba naast je fornuis is een mooie reminder. Zo weten ze ook in India. Een snuf, een pinch of gewoon de hele zaden. Elke dag een beetje, graag.
‘Deze zomer heb ik vier maanden doorgebracht in Italië. Het was lekker eten, maar geen perfect eten voor mij. Wat er ontbrak? De specerijen!’
Nee, dit is geen snippet uit het nieuwe seizoen van Emily in Paris.. eh Rome. Dit komt uit de mond van iemand die al jaren Ayurveda praktiseert. Dan ben je niet snel tevreden met slechts wat venkelzaadjes, een paar vlokken oregano en een aantal krullen peterselie die vervolgens tussen je tanden blijven plakken. Niet omdat ze in Italië geen idee hebben van smaak, maar weten ze eigenlijk wel dat onze hele levenslust afhangt van deze kleine zaadjes en stampers? Molto passione hebben ze, cierto, en de belangrijkste functie van specerijen is om dat innerlijke vuur goed brandend te houden, vooral de spijsvertering. Ze helpen ons letterlijk springlevend te houden. ‘Het eerste wat gezegd wordt over de functie van specerijen is dat ze de verteerbaarheid verhogen, door het hele spijsverteringsproces te stimuleren. Het begint al bij de zintuigen tijdens het koken, vooral de geur, waardoor onze hersenen beseffen dat er heerlijk eten op komst is. Dat zorgt ervoor dat we intern gaan ‘kwijlen’ en dat de spijsverteringssappen gaan stromen.’
De kracht van traditie
Specerijen als dagelijks medicijn is niks nieuws in veel Oost-Aziatische landen zoals India. Het wordt ook duidelijk genoemd in de 5-uur durende documentaire Ayurveda Unveiled van Gita Desai. De specerijenboxen, beter bekend als de Masala Dabba, zijn in India net zo goed geïntegreerd in het dagelijks leven als Ayurveda en yoga. ‘Elk huishouden heeft een eigen dabba zoals onze oma’s ze nog kenden. Het is geen aparte medische studie, ze staan gewoon in ieders keuken. Dat is het genie van degenen die dit in de mainstream hebben gebracht. Als ik deze context en de geboorteplaats van deze tradities niet zou laten zien, zou de film geen wortels hebben', zegt de filmmaakster.
Persoonlijke pinch
'De rijkdom van de keuken zit 'm niet zozeer in de ingrediënten waarmee we koken maar in de specerijen die we gebruiken', zegt Ayurvedisch dokter Martina Ziska, die ook te zien is in de documentaire. Nou, die schat aan overvloed heeft Nederland gekend ook, en nog steeds. Maar de kennis over alle verschillende specerijen is helaas niet meegestegen met deze nationale rijkdom. Integendeel, veel mensen weten weinig tot niets van specerijen, laat staan de gezondheidsvoordelen. Ayurveda legt daar juist de nadruk op. 'Specerijen kunnen moeilijk verteerbaar eten veel beter verteerbaar maken voor ons. Crucifere groenten of de kruisbloemigen zoals broccoli en koolsoorten worden met een snuf komijn en gember veel beter door ons lichaam ontvangen en verteerd, net zoals een lasagne die minder zwaar en sticky wordt dankzij specerijen zoals zwarte peper of komijn. ‘Ongeacht de ingrediënten waarmee we koken, met specerijen kunnen we altijd een maaltijd samenstellen die nuttig en geschikt voor ons is als individu’, zegt ze. Wij hebben zelfs invloed op het effect van de maaltijd, beter gezegd: het after-effect. ‘Willen we dat het oppeppend, stimulerend, voedend, reinigend of verlichtend is? Met dezelfde ingrediënten kun je verschillende bereidingen maken en dat komt door de specerijen.’
Eén dagelijks snufje tegen buikpijn
Als we specerijen op de juiste manier gebruiken, kunnen we ze in ons eten gebruiken als dagelijks medicijn of in de juiste hoeveelheden als direct medicijn op zichzelf. Een fascinerend voorbeeld komt van een van de studenten van Martina. Een jonge vrouw met een verstoorde spijsvertering waardoor haar voedselkeuzes steeds meer worden beperkt. Eerst kon ze zwaarverteerbare dingen zoals zuivel, granen en meel niet meer verteren. Ze besluit deze compleet uit haar dieet te halen, maar al snel merkt ze dat steeds meer voeding moeilijk verteerbaar wordt voor haar. De reden? Haar spijsvertering ging van zwak en traag naar alleen nog maar zwakker en trager. Zelfs de kleinste hoeveelheden lagen letterlijk zwaar op haar maag door te veel luchtelement (Vata) in haar spijsverteringskanaal. Dit heeft vele oorzaken zoals onregelmatig eettijden, constant snacken, veel praten tijdens een maaltijd of te lang met een lege maag rondlopen. Ze raakte ondervoed en voelde een constante stroom van irritatie, omdat ze van nature een Pitta-type is dat stevige maaltijden nodig heeft en ook wil genieten van eten. Wat bleek de oplossing? Dagelijks een kleine hoeveelheid van hing (asafoetida) innemen. Dit scherp riekende, zeg maar gerust stinkende, specerij staat op nummer één om overtollige lucht uit de dikke darm en het bekkengebied weg te blazen. Zoals al jarenlang bewezen, werkte het. Daarna begon haar lichaam het eten beter te verteren en kon ze langzaam weer meer verschillende etenswaren in haar dagelijkse dieet opnemen.
Tip: last van huidproblemen zoals uitslag, acne en eczeem? Dan kun je asafoetida beter vermijden.
Specerijen laten ontkiemen
'Een ander zeer levendig bewijs dat specerijen een immense bron van gezonde voedingsstoffen zijn, is wanneer je ze laat ontkiemen', vertelt Laura Plumb, oprichter van VedaWise en bestsellerauteur van Ayurveda Cooking for Beginners. ‘De meeste zaden zullen ontkiemen en nieuw leven brengen wanneer je ze een nacht in water laat weken en ze vervolgens in de grond stopt. Op deze manier bevatten specerijen meer fytonutriënten dan alle andere groenten en fruit die je kunt eten. Natuurlijk eet je per kilo niet zoveel kruiden en specerijen, maar ze zijn nog steeds rijk aan bioflavonoïden en allerlei andere voedingsstoffen die goed zijn voor ons lichaam. Daarnaast geven ze smaak aan onze maaltijden en stimuleren onze spijsvertering. Dat maakt ze zulke krachtpatsers, het is mooi dat Ayurveda hele bibliotheken heeft over specerijen en hoe we ermee kunnen werken. Ze zijn echte medicijnen.’
'Als we onze zintuigen goed gebruiken dan ontpoppen ze zich als ware persoonlijkheden met elk hun eigenaardigheden'
Pikante kruiswoordpuzzel
Er zijn eindeloos veel boeken en oude geschriften over specerijen. Nee, niet hier in Nederland, maar wel in veel Oost-Aziatische landen. Want wie ook maar heel even doorleest en bladert ontdekt meteen hoe wonderbaarlijk complex het kan worden als je voorbij de etalage van smaak en ‘die mooie gele kleur’ kijkt. Elk afzonderlijk element in een specerij draagt een stukje informatie met zich mee dat kan worden gebruikt voor genezing. Probeer je vervolgens al die verschillende kwaliteiten, variëteiten en functionaliteiten te begrijpen en combineren, dan voelt het al snel als een kruiswoordpuzzel in de New York Times. Leuk, interessant, maar soms ook ongelooflijk frustrerend.
‘Ik werk vaak met mensen die het willen vereenvoudigen. Hoe kan ik deze specerijen gebruiken in mijn dagelijks leven?’ vertelt Laura, die op dat moment in een florerende tuin zit, klaar voor het lenteseizoen. Ze pakt een klein blaadje en houdt het voor de camera. Verse Tulsi, iets wat mensen in India meteen zullen herkennen. ‘Het is misschien niet voor iedereen, het is een heilige plant, maar er is ook verse munt. Een prachtig kruid om 's ochtends of na een maaltijd in te nemen voor de spijsvertering. Kauw er gewoon op. Ik zeg dit omdat Ayurveda en zijn formules prachtig complex kunnen zijn en toch is de natuur overal om ons heen om ons te ondersteunen.'
Wat is haar favoriete kruid of specerij voor de herfst? ‘CCF-thee, gemaakt van komijn, koriander en venkelzaad. Neem een theelepel van elk zaad, met een liter (gefilterd) water en laat 15/20 minuten sudderen. Zeef en geniet er de hele dag warm van. Komijn kan een beetje verwarmend zijn en de stofwisseling stimuleren, koriander is een neutraal en zacht specerij, en venkel kan licht verkoelend zijn en een goede smaak geven, een beetje zoals drop. Het is een uitgebalanceerde specerijenmix die je spijsvertering aanwakkert, maar op een zachte manier. Als Vata-type kun je deze thee met wat plantaardige melk zoals amandel of kokos drinken, terwijl Kapha-types beter een lepeltje honing kunnen toevoegen of helemaal niks. Je kunt deze specerijen ook in je vijzel fijnmalen voor kitchari of dal. Ze zijn heel balancerend voor deze tijd van het jaar.’
Durf te experimenteren
Specerijen zijn dat stukje alchemie in de keuken. Ze zijn de stille dragers van plantaardige intelligentie en als we onze zintuigen goed gebruiken dan ontpoppen ze zich als ware persoonlijkheden met elk hun eigenaardigheden en karakteristieke kanten. En dan ontdek je al snel: welke zijn je bondgenoten? Je beste vrienden? Welke komen in jouw eigen spice dabba of medicijndoos terecht? Bekijk ze, proef ze, ruik ze en voel ze. Martina: ‘Je kunt beginnen met degenen die je meteen aantrekken of afstoten. Speel ermee en ontdek wat ze in huis hebben. Wees niet bang om te experimenteren want dat geeft je de juiste kennis en helpt je om een goede relatie met ze op te bouwen. Laten we ze op deze wonderbaarlijke manier benaderen en kijken waar hun magie over gaat.’
