Ben jij een Vata, Pitta of Kapha type?
Zeg je Ayurveda dan gaat het al snel over 'ben ik een Vata, Pitta of Kapha'? Deze drie mind-body types zijn het meest fundamentele concept want ze helpen onszelf en de wereld (en mensen!) om ons heen beter te begrijpen.
De doshas
'Het is alsof je je eigen handleiding te pakken hebt en daardoor precies kan achterhalen wat je beter wel en niet in jouw 'voertuig' kunt stoppen', zo omschrijft mijn leraar Victoria Raven Hyndman het. De doshas, of energy types, leren ons bewust te kijken naar hoe ons lichaam en geest functioneren en welke brandstof voor ons 'voertuig' het beste werkt, hoe vaak en wanneer. Maar ook wat je sterke en zwakke kanten zijn, hoe je ouderdom en slijtage kunt vertragen en hoe je ziekte kunt voorkomen door de juiste voeding en lifestyle.
Hoewel we allemaal met alle drie de dosha's worden geboren, komen ze in ieder van ons op een andere manier samen, en het is deze unieke combinatie die ons maakt tot wie we zijn. Ze bepalen niet alleen onze fysieke bouw, maar ook ons denken en gedrag. Net zoals bij het bakken van een taart: de één heeft meer chocola en fudge, de ander meer boter en de ander heeft iets te veel bloem. Maar elk persoon heeft altijd één of twee dominante dosha(s) waardoor we spreken over een "Vata type" of "Pitta type" of "Pitta-Kapha" of "Vata-Pitta".
De doshas laten ons ook inzien welke natuurelementen (aarde, water, vuur, lucht en ether) het meest dominant zijn in ons. Alles om ons heen bestaat uit deze vijf elementen, wijzelf ook. Hierdoor weten we precies waar we van nature meer of minder van hebben en laat ons duidelijk merken wanneer we uit balans zijn. Want we zijn misschien geboren als Kapha (aarde), maar kunnen nu met te veel Vata (lucht) rondlopen. Dat zul je merken aan het snel koud hebben, een droge huid en moeilijk kunnen stil zitten. En iemand met veel Pitta heeft het snel warm, heeft een scherp intellect en is niet zelden geïrriteerd. Deze zelfkennis, al is het maar een beetje, is de sleutel naar gezondheid en geeft je veel meer kracht om het heft in eigen hand te nemen.
Vata = lucht + ether > koud, droog, licht, altijd in beweging
Pitta = vuur + water > heet, scherp, penetrerend, licht ontvlambaar
Kapha = aarde + water > koud, nat, zwaar, dof, slijmerig
Oké, hierbij een concreet voorbeeld
Stel je voor, de dosha's achter het autostuur:
Vata dosha
Er zit alles behalve structuur en orde in jouw rijstel. Het gaat alle kanten op: je vliegt naar links, trapt plots op de rem om daarna meteen weer te versnellen, je scheurt al slingerend door de zijstraten en negeert daarbij elk stopbord. Je probeert vaak de snelste maar ook meest tumultueuze route te vinden.
Pitta dosha
Jij gaat het liefst voor een route zonder snelheidsbeperkingen, waarbij je zo snel en zo ver mogelijk kunt gaan (totdat je in een burn-out zit). Tot het uiterste gaan zonder te stoppen, aangewakkerd door adrenaline (snel geïrriteerd en ongeduldig op de weg!), en een brandend verlangen om je bestemming zo snel en efficient mogelijk te bereiken.
Kapha dosha
De bekende forenzenroute waarbij je vastzit in de spits. Er is niet veel ruimte om in te halen of te bewegen, vastzittend in het langzame, stop-and-go-verkeer. Je voelt je helemaal down en verslagen door de lange route die nog voor je licht.
Wat is jóuw dosha of energy type?
Dit was nog redelijk abstract, maar als je eenmaal je eigen dosha en bijbehorende kenmerken begint te zien en begrijpen, zul je ze ook gaan opmerken bij je vrienden en familie. Deze twee voorbeelden helpen om je een beeld te geven van de doshas en hoe ze reageren in verschillende situaties. Om te weten welk type je bent of welk type op dit moment het meest dominant is (vaak door een onbalans) kun je kijken naar welke kenmerken of kwaliteiten het meest zichtbaar zijn. Elke dosha heeft haar eigen kwaliteiten of kenmerken en wil je deze in balans brengen, dan werkt het heel simpel: like increases like en opposites balance. Dit doen we door bepaalde keuzes te maken met eten, specerijen en lifestyle. Deze zullen Vata, Pitta of Kapha versterken of juist doen afnemen.
VATA 'The social butterfly'
Typische fysieke kenmerken zijn hun lange en/of slanke ledematen, gevoelige spijsvertering, moeilijk gewicht aankomen, grote tanden, smaller hoofd en smalle lange neus, grote diepliggende ogen, droog frizzy haar, een droge huid, lippen en ogen. Het zijn snelle praters en bewegers en lichte slapers. Ze hebben vaak koude handen en voeten en zitten daarom het liefst bij de verwarming en geven de voorkeur aan warme en tropische klimaten. Hun energie komt in pieken en dalen (uitbarstingen), waardoor ze ook aanvallen van vermoeidheid ervaren. Ze zijn mega enthousiast, sociaal, actief, altijd in voor een feestje, graag op reis en avontuur, snel afgeleid, creatief, out-of-the-box denkers, hebben altijd leuke verhalen (en praten vaak heel veel) en zijn vrijwel altijd in beweging of onderweg.
Vata's zijn de helderzienden, spirituelen, kunstenaars, muziekartiesten en vrijdenkenden onder ons. Ze zijn wars van routine en structuur (hoewel ze dit echt goed zou doen), zijn vaak met duizend dingen tegelijk bezig of zijn van het doen zonder nadenken. Veel beginnen maar niet afmaken, ook zoiets. Als echte team players brengen ze vaak de beste plannen en nieuwe ideeen op tafel, maar de uitvoering laten ze graag aan anderen over. Overzicht en precisie zijn niet hun beste skills, maar dankzij hun grenzeloze denken en grote netwerk weten ze toch veel te bereiken. En harde werkdagen zijn alleen te doen wanneer er tussendoor ook goed gefeest en geborreld wordt.
Uit balans ervaren ze gevoelens van rusteloosheid, angst, spacyness, piekeren, vergeetachtig, moody, ongeorganiseerd, ongeduld en fysiek hebben ze last van slapeloosheid, gevoelens van kou, gewichtsverlies of gevoel van 'lichtheid', krakende of 'popping' botten en gewrichten, gas en opgeblazen buik, constipatie, pijn, vermoeidheid, tremors, lichte tot geen menstruatie of pijnlijke menstruatie.
Typische opmerking: "Heeft iemand mijn [vul maar in] gezien? Ben ze alweer kwijt"
Eerste stressreactie: flight.
Voorbeelden: Sigrid Ten Napel, Sarah Jessica Parker, Keira Knightley, Keanu Reeves, Justin Bieber.
PITTA 'De geboren leider'
Fysiek herken je deze types aan hun medium en vaak atletische bouw (zandloperfiguur), komen snel gewicht aan maar vallen ook snel weer af, symmetrisch, scherpe features in hun gezicht (jukbeenderen, neus, kin), amandelvormige ogen en vaak intens blauw/groen/hazelnootbruin, doordringende blik, rossig/blond/lichtbruin en sluik haar, weinig tot zachte lichaamsbeharing, blanke huid met sproetjes of moedervlekken, hebben het snel warm, snel blozen of rode wangen (vooral na twee slokken alcohol), snelle verbranding, gevoelig voor warmte en zon, huid is sensitief en snel geïrriteerd, vroegtijdig grijs of kaal. Ze slapen goed - zelfs als ze wakker zijn, kunnen ze gemakkelijk weer in slaap vallen. Hun scherpe en directe taal is een groot maar ook gevaarlijk wapen.
Pitta types zijn vaak de CEO's, managers en leidinggevenden. Ze houden van hard en efficient werken, de baas spelen en anderen mee te nemen in hun plannen en idealen. Ze zijn gedreven door hun scherpe intellect, idealisme en perfectionisme wat ook kan doorslaan naar neerbuigendheid en veroordelend gedrag. Je herkent ze bijvoorbeeld vaak aan hun knijpende ogen want altijd bovenop de details of zoekend naar wat er beter kan. Ze zijn verbaal retegoed en lullen je snel onder de tafel. Een scherp en goed gevoel voor humor mits ze niet te cynisch worden. Ze kunnen slecht tegen kritiek (want ze zijn hun eigen grootste criticus), aanstellerij, trage mensen en alles moet voor 180% of beter en zijn daardoor gevoelig voor een burn out. Controlfreak: ze geven niet graag werk of taken uit handen want niemand doet het zoals zij het willen of voor ogen hebben. Ze zijn vaak hard van buiten maar zacht en gevoelig van binnen (ook al willen ze dat niet graag toegeven).
Wanneer uit balans kunnen ze last krijgen van brandend maagzuur, hyperaciditeit, brandende indigestie, waterige stoelgang of diarree, brandend maagzuur, huiduitslag, koorts, leveraandoeningen zoals hepatitis of geelzucht en ontstekingen. Mentaal uit het zich als intens, perfectionistisch, veroordelend, snauwerig, snel geïrriteerd of boos, aggressief, controlfreak, bazig en alles te serieus nemen.
Typische opmerking: "Ik zei het je toch"
Eerste stressreactie: fight.
Voorbeelden: Michelle Obama, Julianne Moore, Maxima, Idris Elba, Leonardo DiCaprio.
KAPHA 'Rots in de branding'
Stevige bouw, voluptueus, ronde vormen, vol dik haar, lange volle wimpers en zwoele lippen, ronde liefkozende ogen, grote tanden, grote handen en brede schouders. Ze praten, bewegen en denken trager dan de andere twee types en zullen niet snel hun mening ventileren. Sporten? Liever niet. Ze komen niet graag in de sportschool, vaak uit luiheid, maar als ze eenmaal gaan zijn ze niet meer te stoppen. Uithoudingsvermogen hebben ze als geen ander als de motor eenmaal draait (ja, ze kunnen écht marathons rennen!). Hoewel ze vaak kampen met overgewicht of een negatief zelfbeeld dankzij wat extra love on the hips, ze hebben een grote en stabiele energievoorraad en de aanleg voor goede spieropbouw. Ze hoeven maar 3x een gewicht op te pakken en zijn al gespierd. Ze kunnen fysiek echt bergen verzetten. Daarentegen zijn het zware slapers die letterlijk overal in slaap kunnen vallen en hebben moeite om 's ochtends wakker te worden. Een kop koffie is hun brandstof, beter laat je ze in de vroege uurtjes met rust totdat ze helemaal wakker zijn en ready to face the music.
Kapha's zijn geduldig, lief, zachtaardig, kalm, liefdevol en loyaal. Ze kunnen goed luisteren, onthouden álles en accepteren anderen zoals ze zijn. Ze staan altijd voor je klaar ook wanneer je het niet van ze verwacht. Ze zijn echte levensgenieters, vooral als het op eten aankomt, en zijn comfortabel met routine (vaak iets té). Verandering houden ze niet van, evenals veel heisa en gedoe. Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg. Je zult ze dan ook niet snel zien stressen of de pan uit flippen. Ze zijn als een olifant: langzaam op gang, maar als ze eenmaal staan, WOWZERS.
Wanneer uit balans ervaren ze misselijkheid, gewichtstoename, zwelling, waterretentie, diabetes, vermoeidheid en congestie (slijmvliesaandoeningen). Mentaal uit het zich vooral in gevoelens van neerslachtigheid, donkerte, zwaarte, depressie, "whatever, I don't care", struisvogelpolitiek, luiheid, koppigheid, hebzucht, bezitterig, zelfgenoegzaam, lethargisch en emo-eten.
Typische opmerking: "Waar maak je je zo druk om?"
Eerste stressreactie: freeze.
Voorbeelden: Nigella Lawson, Adele, Oprah Winfrey, Beyoncé, Jay-Z.
'Hun scherpe en directe taal is een groot maar ook gevaarlijk wapen'
Oké, nog twee leuke voorbeelden om mee af te sluiten
De stoelendans
De muziek stopt. De Pitta persoon duwt de twijfelachtige en onzekere Vata keihard opzij met z'n elleboog en gaat zelfverzekerd zitten. 'Jammer dan, dit is mijn plek'. De Vata laat zich veel te makkelijk wegduwen en blijft verbijsterd staan en zegt vaak ook nog even 'sorry, neem jij deze plek maar' (Vata types zeggen veel te vaak sorry, nog net geen 'sorry dat ik besta'). De Kapha types staan buiten de kring toe te kijken want 'whatever, waarom zo'n stressvol spel doen, ik neem liever wat te eten'.
De panieksituatie
Drie vrienden zitten op de bank lekker een film te kijken. Opeens klinkt er buiten een enorme knal, gevolgd door een gegil en vele onthutsende stemmen. Vata vliegt van schrik omhoog en raakt helemaal in paniek. Pitta rent naar buiten, kijkt met een scherpe en heldere blik naar de situatie en bedenkt wat er moet gebeuren of stuurt mensen aan wat te doen ('bel de ambulance'). Kapha kalmeert de Vata persoon en zorgt dat de rust bewaard blijft, zelfs in de meest ernstige situaties.
